Το 75% των ευρωπαϊκών κτιρίων αξιολογούνται ως ενεργειακά αναποτελεσματικά, με το 85% του συνόλου του κτιριακού αποθέματος να έχει κατασκευαστεί πριν το 2001 και να εξακολουθεί να βασίζεται σε ορυκτά καύσιμα για την κάλυψη των αναγκών του. Τα κτίρια ευθύνονται για το 40% της συνολικής κατανάλωσης ενέργειας της Ευρώπης, για περισσότερο από το 50% της ζήτησης για φυσικό αέριο σε τελικές χρήσεις και για το 36% των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου από την ενέργεια.
Όπως συνηγορούν όλοι οι διεθνείς φορείς πια, δίπλα στην ενεργειακή αναβάθμιση των κτιρίων, ο εξηλεκτρισμός της τελικής κατανάλωσης ενέργειας μέσω της χρήσης από ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, είναι ο καλύτερος τρόπος για την επιτάχυνση της ενεργειακής μετάβασης και της απανθρακοποίησης και αναμένεται να αυξηθεί τα επόμενα χρόνια, αφού η ηλεκτρική ενέργεια αποκτά κεντρικό ρόλο στην καθημερινότητα των καταναλωτών.
Εκτός από τα προφανή ενεργειακά οφέλη του εξηλεκτρισμού, στην εξοικονόμηση ενέργειας και την μείωση των Αερίων του Θερμοκηπίου, υπάρχουν επιπλέον σημαντικά πλεονεκτήματα, όπως μεγαλύτερη άνεση, υγιής και πιο βιώσιμες κατοικίες/ δημόσιοι χώροι/ χώροι εργασίας, μείωση της ενεργειακής φτώχιας, οφέλη στην οικονομία και το ΑΕΠ της Ευρώπης, δημιουργία θέσεων εργασίας και απεξάρτηση από το φυσικό αέριο. Για την επίτευξη του εξηλεκτρισμού υπάρχουν διάφορες, και συχνά ώριμες, τεχνολογίες. Από αυτές τις τεχνολογίες, εκείνες που μπορούν να αναπτυχθούν και είναι έτοιμες για την αγορά είναι οι αντλίες θερμότητας(heat pumps), οι εστίες(hobs) και οι έξυπνες τεχνολογίες(smart technologies). Είμαστε όμως τελικά έτοιμοι στα Ευρωπαϊκά σπίτια να υποδεχτούμε αυτές τις τεχνολογίες. Με βάση μια μελέτη σε καταναλωτές και φορείς που εκπονήθηκε από το Institute for European Energy and Climate Policy για την ENEL[1], οι υφιστάμενες πολιτικές εκτός από την χρηματοδότηση, πρέπει να εστιάσουν και στην αποδοχή των τεχνολογιών αυτών από τους καταναλωτές και εγκαταστάτες.
Αναλυτικότερα, οι αντλίες θερμότητας σε συνδυασμό με την τηλεθέρμανση συνιστούν την κύρια εναλλακτική λύση θέρμανσης αντί των ορυκτών καυσίμων. Το 2020 υπήρξε αύξηση 7,5% σε σχέση με το 2019, στην αγορά αντλιών θερμότητας, με περίπου 1,8 εκατομμύρια ευρωπαϊκά νοικοκυριά να την προτιμούν, ενώ το 2022 τα νούμερα είναι πολύ υψηλότερα όπως και οι προοπτικές μεγέθυνσης της αγοράς.
Ακολούθως, οι εστίες διαχωρίζονται σε ηλεκτρικές εστίες, εστίες αερίου και μεικτές εστίες. Οι ηλεκτρικές εστίες είναι η καλύτερη λύση για κτίρια χαμηλής κατανάλωσης ενέργειας. Χαρακτηρίζονται από ασφάλεια(χρονοδιακόπτης απενεργοποίησης), την ταχύτερη απόκριση σε αλλαγή της θερμοκρασίας και την καλύτερη χρονική απόκριση. Το 2023 αναμένεται αύξηση των πωλήσεων των εστιών κατά 6,4 εκ. μονάδες, με τις περισσότερες από τις πωλήσεις του έτους να είναι οι πιο ευρέως διαδεδομένες επαγωγικές συσκευές, λόγω της υψηλότερής τους απόδοσης.
Τέλος, οι έξυπνες τεχνολογίες στοχεύουν στη βέλτιστη χρήση της ενέργειας και της αποθήκευσης της, διευκολύνουν την ανταπόκριση στη ζήτηση και στις ψηφιακές υπηρεσίες και βελτιώνουν την άνεση. Ο Έξυπνος Δείκτης Ετοιμότητας (Smart Readiness Indicator) αξιολογεί την ετοιμότητα των κτιρίων να ενσωματώσουν τις διαθέσιμες τεχνολογίες. Η σύσταση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής σε σχέση με τον εκσυγχρονισμό των κτιρίων, από το 2019 θεώρησε ως μέρος της απαιτούμενης υποδομής, τις τεχνολογίες που είναι απαραίτητες για την έξυπνη φόρτιση των οχημάτων – τα οποία έχουν αυξηθεί κατά 7,5% του συνόλου των αυτοκίνητων, σε 18%, το 2021 σε σχέση με 2020 που ήταν 10,5% – και τα Συστήματα Αυτοματισμού και Ελέγχου Κτιρίων(BACS) που έχουν την ικανότητα να μειώσουν έως και 26% την κατανάλωση θερμικής και ηλεκτρικής ενέργειας σε εκπαιδευτικά ιδρύματα και νοσοκομεία, και έως 27% σε κτίρια κατοικιών.
Με βάση την έρευνα αναδείχτηκε ότι οι αντλίες θερμότητας παρουσιάζουν τα μεγαλύτερα εμπόδια στην εφαρμογή τους, κυρίως λόγω κόστους και φορολογίας και έλλειψη εμπειρογνωμοσύνης από πολλούς χρήστες, ενώ αντίθετα τα μικρότερα εμπόδια παρουσιάζουν τα συστήματα ψύξης και στεγνώματος (tumble driers) (πίνακας 1*).
Πίνακας 1: Επίδραση διαφορετικών φραγμών σε συγκεκριμένες τεχνολογίες ηλεκτροδότησης με τα κύρια εμπόδια να επισημαίνονται με μπλε χρώμα
Τα κυριότερα εμπόδια στον εξηλεκτρισμό των κτιρίων αναφέρονται παρακάτω:
-
Έλλειψη τεχνογνωσίας των χρηστών και οι στάσεις και συνήθειές τους:
Η τεχνογνωσία εκτός από την ενημέρωση διαθεσιμότητας νέων τεχνολογιών, σχετίζεται και με τις εμπειρίες των καταναλωτών έχοντας δει να υιοθετούνται και να αποδίδουν όπως αναμένεται. Η διάδοση των τεχνολογιών παρεμποδίζεται εάν συνεπάγεται με αλλαγή των συνηθειών των χρηστών. Ως λύση προτείνεται μία ολοκληρωμένη διαχείριση στις διαδικασίες, π.χ. μέσω υπηρεσιών τους στάσης(one-stop-shops), η οποία μπορεί να βοηθήσει στην ευαισθητοποίηση των χρηστών.
-
Δεξιότητες χειριστών:
Οι εγκαταστάτες και οι υδραυλικοί δεν θεωρούν ότι ωφελούνται αφήνοντας την επιχείρησή τους για να παρακολουθήσουν μαθήματα κατάρτισης (ειδικότερα στην Τρίτη κατηγορία – έξυπνες τεχνολογίες), ως αποτέλεσμα δεν έχουν την δυνατότητα να αξιολογήσουν τους κινδύνους της εγκατάστασης των μη συνηθισμένων τεχνολογιών τους. Σημαντικός, λοιπόν, είναι ο ρόλος των παρόχων τεχνολογίας, των εταιριών ενεργειακών υπηρεσιών(ΕΕΥ) και των προμηθευτών, καθώς ο ποιοτικός έλεγχος από τρίτους, για τη διασφάλιση της ποιότητας των εργασιών.
-
Προκλήσεις στην ολοκλήρωση του έργου και πολυπλοκότητα:
Οι λύσεις για βελτίωση της ενεργειακής απόδοσης (ειδικά στα BACS) δεν είναι πάντα εύκολο να εφαρμοστούν στα υφιστάμενα κτίρια (σε αντίθεση με τα νέα), πάρα την αποτελεσματικότητά τους στην εξοικονόμηση ενέργειας. Η δυσκολία έγκειται στο ότι δεν είναι τεχνικά εφικτές λόγω της κατάστασης των κτιρίων ή επηρεάζουν την άνεση των καταναλωτών/χρηστών κατά της διαδικασίας εγκατάστασης.
-
Εμπόδιο της άνισης φορολογίας:
Τα τιμολόγια ηλεκτρικής ενέργειας είναι υψηλότερα σε σύγκριση με τιμολόγια φυσικού αερίου και άλλων καυσίμων λόγω φορολογίας, καθιστώντας έτσι έναν άνισο ανταγωνισμό προς τις καθαρές τεχνολογίες στα κτίρια.
Για τον προσδιορισμό προτάσεων πολιτικής για την προώθηση του εξηλεκτρισμού των κτιρίων, πραγματοποιήθηκαν 25 συνεντεύξεις από ειδικούς στον κλάδο του εξηλεκτρισμού των κτιρίων.
Οι αλλαγές που χρειάζονται δεν απαιτούν πάντα τη δημιουργία νέων πολιτικών αλλά δρουν συμπληρωματικά με αυτές. Συνεπώς, μία πρώτη προϋπόθεση για την επίτευξη του εξηλεκτρισμού των κτιρίων είναι η πλήρης μεταφορά, επιβολή και εφαρμογή της υπάρχουσας ή προγραμματισμένης νομοθεσίας της Ευρωπαϊκής Ένωσης με τα κατάλληλα μέσα, συμπεριλαμβανομένων μέτρων για τη χρηματοδότηση, την παρακολούθηση και την επαλήθευση.
-
Εφοδιαστική αλυσίδα:
Αποφυγή σημείων συμφόρησης μέσω ανάλυσης και παρακολούθησης της αγοράς, μείωση του κόστους και διασφάλιση ποιότητας από τους κατασκευαστές στους εγκαταστάτες, προώθηση συμβάσεων ενεργειακής απόδοσης (ΣΕΑ) και άλλων μορφών εγγυημένων συμβάσεων για τη διασφάλιση απόδοσης των «καινοτόμων» συστημάτων.
-
Ποσοστό ανακαίνισης και σταδιακή κατάργηση των ορυκτών καυσίμων:
Οι πολιτικές για την ανακαίνιση κτιρίων θα πρέπει να σχεδιάζονται έτσι ώστε να ευνοούν την επίτευξη των έργων χαμηλής ενεργειακής ζήτησης, θα πρέπει να δημιουργηθούν προγράμματα επιδότησης ή κίνητρα για ανακαίνιση, με σκοπό το κοινωνικό όφελος και όχι το ατομικό. Όσον αφορά τη σταδιακή κατάργηση των ορυκτών καυσίμων, θα πρέπει να τεθούν προθεσμίες για την εγκατάσταση τεχνολογιών στα κτίρια, έως το 2027 το αργότερο. Ταυτόχρονα, θα πρέπει να σταματήσει κάθε δημόσιο κίνητρο για την εγκατάσταση τεχνολογιών ορυκτών καυσίμων στα κτίρια όπως προβλέπουν και οι νέες οδηγίες για την ενεργειακή αναβάθμιση των κτιρίων και της ενεργειακής αποδοτικότητας.
-
Τελικοί χρήστες:
Για την συμμετοχή του τελικού χρήστη, θα πρέπει οι καταναλωτές να ενημερωθούν για τα πολλαπλά οφέλη του εξηλεκτρισμού και των φιλικών ενεργειακά συμπεριφορών, καθώς και να συμμετάσχουν στην αξιολόγηση της απόδοσης και της λειτουργίας των νέων τεχνολογιών υπό πραγματικές συνθήκες, και όχι στις προσπάθειες ή τους περιορισμούς που απαιτούνται, καθιστώντας έτσι τη μετάβαση εύκολη και αξιόπιστη.
-
Ρυθμιστικό πλαίσιο- άρση των στρεβλώσεων της αγοράς:
Τα κράτη μέλη θα πρέπει να αναθεωρήσουν τους φόρους τους στην ηλεκτρική ενέργεια και τα ορυκτά καύσιμα, ώστε να μην ευνοούν τα ορυκτά καύσιμα έναντι της ηλεκτρικής ενέργειας. Ακόμη, θα πρέπει να αρθεί η στρέβλωση της αγοράς στους λογαριασμούς ηλεκτρικής ενέργειας, ιδίως από την άποψη της δίκαιης κατανομής των τελών ΑΠΕ μεταξύ των τύπων ενέργειας. Επιπλέον, είναι σημαντικό να γίνει εκτίμηση της ευελιξίας που προσφέρουν οι νέες τεχνολογίες ηλεκτρικής ή οι συσκευές διαχείρισης ενέργειας.
-
Πλέγματα και δίκτυα
Επακόλουθες εξελίξεις και ψηφιοποίηση του ηλεκτρικού δικτύου αποτελούν ευκαιρία για τη διαδικασία εξηλεκτρισμού. Για να ενισχυθεί η διαδικασία αυτή, θα πρέπει να προωθηθούν οι επενδύσεις στην υποδομή του δικτύου, να ενισχυθεί η ευελιξία, να γίνει διάδοση εναλλακτικών μοντέλων για αντλίες θερμότητες και να υπάρξει υποστήριξη της ανάπτυξης συστημάτων παρακολούθησης και αυτοματισμού που έχουν σχεδιαστεί για αυτές.
Βλάσης Οικονόμου
Institute for European Energy and Climate Policy
http://www.ieecp.org
