Χιλιάδες ιδιοκτήτες ακινήτων διαπιστώνουν καθημερινά, κυρίως την ώρα της μεταβίβασης, πως η έκταση που διαθέτουν δεν είναι αυτόνομη και ανεξάρτητη, αλλά πως είναι εξ αδιαιρέτου ενός μεγαλύτερου γηπέδου πάνω στο οποίο έχουν αποκλειστική χρήση ενός συγκεκριμένου τμήματος και μόνον…
Το θέμα της μη νόμιμης κατάτμησης ακινήτων είναι ένα πρόβλημα που αναδεικνύεται σε μεγάλο βαθμό – και – με τη διαδικασία δήλωσης των ακινήτων στο Κτηματολόγιο. «Η κατάτμηση ενός ακινήτου, δηλαδή ο τεμαχισμός του σε μικρότερα τμήματα και η μεταβίβασή τους σε τρίτα πρόσωπα, αποτελεί μια συνήθη πρακτική στην ελληνική πραγματικότητα», λέει η τοπογράφος-πολεοδόμος μηχανικός Γραμματή Μπακλατζή. Και αυτό, όπως επισημαίνει, συμβαίνει «παρά την ψήφιση – διαχρονικά – σχετικών νόμων, που απαγορεύουν την κατάτμηση της αγροτικής ιδιοκτησίας με προφανή στόχο την επωφελέστερη γεωργική εκμετάλλευση αυτής».
«Η ακαμψία της σχετικής νομοθεσίας και η αδυναμία της να ανταποκριθεί στις σημερινές συνθήκες έχει δημιουργήσει όχι μόνον νομικά αλλά και σοβαρότατα κοινωνικά προβλήματα σε πολλά σημεία της χώρας που ζητούν επίλυση, με πρώτο παράδειγμα το Ηράκλειο της Κρήτης», επισημαίνει ο πρόεδρος της ΠΟΜΙΔΑ Στράτος Παραδιάς. Για τα εντός σχεδίου γεωτεμάχια, ο κανόνας είναι ότι δεν επιτρέπεται κατάτμηση αν τα οικόπεδα που προκύπτουν από την υπαίτια κατάτμηση (νέο και παλιό) δεν πληρούν τις προϋποθέσεις οικοδομησιμότητας που ισχύουν για τη συγκεκριμένη περιοχή. Αντίθετα, το θέμα της οικοδομησιμότητας των εκτός σχεδίου αγροτεμαχίων ή κληροτεμαχίων είναι κάτι εντελώς διαφορετικό.
Η εφημερίδα «Τα Νέα» με τη βοήθεια της Γραμματής Μπακλατζή παρουσιάζουν μέσα από 11 ερωτήσεις – απαντήσεις όλες τις βασικές πληροφορίες που πρέπει να έχουν υπόψη τους όσοι είναι συνιδιοκτήτες σε εξ αδιαιρέτου ιδιοκτησίες.
• Τι είναι η κατάτμηση;
Κατάτμηση είναι η διαδικασία κατά την οποία ο κύριος ή οι συγκύριοι ακινήτου αποσπούν από το ακίνητό τους τμήμα διαιρετό και το μεταβιβάζουν σε τρίτο. Με τον τρόπο αυτόν παύει η συνέχεια της γης τους και καταργείται τόσο ο χαρακτηρισμός του «ενιαίου», όσο και ο αυτοτελής χαρακτήρας του ακινήτου τους.
• Ποιες απαγορεύσεις ισχύουν σχετικά με τις κατατμήσεις σε εκτός σχεδίου περιοχές;
Ισχύουν τα εξής:
α) Απαγορεύεται η κατάτμηση ακινήτων σε μέγεθος μικρότερο των 1.000 τετραγωνικών μέτρων, όταν αυτά βρίσκονται σε ακτίνα 500 μέτρων από τα όρια οικισμού. Προσοχή: η διάταξη αυτή ισχύει για τα παλιά σχέδια πόλεως που αφορούν το διάστημα 1923-1983.
β) Απαγορεύεται η κατάτμηση στις Ζώνες Οικιστικού Ελέγχου (ΖΟΕ) κάτω από τα όρια αρτιότητας που ισχύουν για κάθε περιοχή. Για παράδειγμα, τα 20 στρέμματα για την εκτός σχεδίου περιοχή της Αττικής.
γ) Απαγορεύεται η κατάτμηση κάτω από τα όρια αρτιότητας σε περιοχές που έχουν προσδιοριστεί, σύμφωνα με το εγκεκριμένο Γενικό Πολεοδομικό Σχέδιο (ΓΠΣ) ή ΣΧΟΟΑΠ του ΟΤΑ.
δ) Απαγορεύεται η κατάτμηση μιας μεγάλης έκτασης σε τμήματα των τεσσάρων στρεμμάτων, αν δεν προκύπτει πως κάθε αγροτεμάχιο των τεσσάρων στρεμμάτων αποκτά ταυτόχρονα και πρόσωπο 25 μέτρα σε αναγνωρισμένο κοινόχρηστο δρόμο. Σήμερα δεν επιτρέπεται η δημιουργία νέων δρόμων μεταξύ των ιδιοκτητών, οι δρόμοι πρέπει να προϋπάρχουν. Οι κοινόχρηστοι δρόμοι για τους οποίους έχει εφαρμογή αυτή η διάταξη είναι συγκεκριμένοι: δρόμοι που φαίνονται σε διανομές του υπουργείου Γεωργίας (εποικιστικές περιοχές), ή ζώνη παραλίας εφόσον είναι διαμορφωμένη οδός, δρόμοι που έχουν κατασκευαστεί από Τεχνικές Υπηρεσίες Δήμων. Προσοχή: σε κάθε περίπτωση είναι απαραίτητη η ύπαρξη διαπιστωτικής πράξης κοινοχρησίας του δρόμου.
• Το χωράφι το «έκοψε» ο δρόμος με αποτέλεσμα να χωριστεί σε δύο τμήματα. Ισχύει αυτή η κατάτμηση;
Σύμφωνα με νομοθετικό διάταγμα του 1923 απαγορεύεται να δημιουργούμε δρόμους και να «κόβουμε» τα χωράφια. Ετσι όσοι δρόμοι δημιουργήθηκαν για τη μεταφορά αγροτικών προϊόντων και προϋπάρχουν του 1923 θεωρούνται κοινόχρηστοι, ενώ αντίθετα όσοι δρόμοι δημιουργήθηκαν μετά το 1923 με ιδιωτική πρωτοβουλία θεωρούνται ιδιωτικοί. Ομως, πλήθος δρόμων σχηματίστηκαν τις δεκαετίες του 1960 και του 1970 και για την επίλυση αυτού του ζητήματος υπήρξε νόμος, που αναγνωρίζει τις ιδιωτικές οδούς που σχηματίστηκαν μέχρι το 1977 προς εξυπηρέτηση των παρακείμενων αγροτεμαχίων. Μέσω λοιπόν της «εξομοίωσης» των παρανόμως δημιουργηθεισών ιδιωτικών οδών με «αγροτικές» (που εξαιρούνται της απαγόρευσης) τα αγροτεμάχια που κατατμήθηκαν από τη διάνοιξη της οδού με τον συγκεκριμένο τρόπο θεωρούνται αυτοτελή και μεταβιβάζονται περαιτέρω χωρίς πρόβλημα.
• Τι γίνεται στην περίπτωση που ένας δρόμος σχεδιάστηκε αλλά δεν έχει υλοποιηθεί; Ισχύει εδώ η κατάτμηση και μπορούν να πωληθούν ξεχωριστά τα δημιουργηθέντα αγροτεμάχια;
Δεν συνιστά κατάτμηση η απεικόνιση και μόνο σε τοπογραφικό διάγραμμα διανομής αγροτεμαχίου, δίχως η κατάτμηση αυτού να συνοδεύεται και από μεταβίβαση (π.χ. πώληση, δωρεά, γονική παροχή). Εάν έχει γίνει προσύμφωνο πώλησης των αγροτεμαχίων, πριν από το 1977, τότε ισχύει. Σε διαφορετική περίπτωση δεν μπορεί να γίνει μεταβίβαση των τμημάτων γηπέδων που προσέβλεπαν στον δρόμο αυτόν, όπως απεικονίζονται στο τοπογραφικό διανομής και θεωρείται πολεοδομικά ενιαίο.
• Ιδιοκτήτης έχει ένα χωράφι, θέλει να το χωρίσει και να το μεταβιβάσει στα παιδιά του κι ας μην οικοδομήσουν. Μπορεί να το κάνει;
Στην περίπτωση που το ακίνητο βρίσκεται εξ ολοκλήρου σε περιοχή εκτός σχεδίου, εκτός ζώνης οικισμού και εκτός Ζώνης Οικιστικού Ελέγχου, τότε ναι, μπορεί να κατατμηθεί σε οποιοδήποτε μέγεθος, χωρίς όμως το δικαίωμα οικοδόμησης.
• Εάν το οικόπεδο βρίσκεται εντός σχεδίου/οικισμού;
Στην περίπτωση αυτή απαγορεύεται η κατάτμηση και η μεταβίβαση της κυριότητας οικοπέδων που συνεπάγεται τη δημιουργία μη άρτιων οικοπέδων. Εδώ, οι ενδιαφερόμενοι μπορεί να προβούν σε συμβολαιογραφική πράξη σύστασης καθέτου διηρημένης ιδιοκτησίας.
• Ένα αγροτεμάχιο έχει κατατμηθεί στα τρία. Η κατάτμηση έγινε εδώ και 30 χρόνια διά λόγου χωρίς συμβόλαιο, αλλά δηλώνονται ξεχωριστά στο Ε9. Τι γίνεται σε αυτή την περίπτωση;
Αυτό το πρόβλημα είναι επαναλαμβανόμενο και μπορεί να αντιμετωπισθεί χρησιμοποιώντας το νομικό εργαλείο της χρησικτησίας. Στην τρέχουσα συμβολαιογραφική πρακτική αποτελεί σύνηθες φαινόμενο η επίκληση χρησικτησίας και η ταυτόχρονη μεταβίβαση του ακινήτου στο οποίο αυτή αναφέρεται. Επίσης, στη δήλωση εγγραπτέων δικαιωμάτων στο Εθνικό Κτηματολόγιο με επικαλούμενο τίτλο τη χρησικτησία, η ιδιοκτησία εγγράφεται συνοδευόμενη από ένορκη βεβαίωση δύο προσώπων.
• Πότε ισχύει η κατάτμηση όταν το ακίνητο είναι από κληρονομιά;
Σε περίπτωση κληρονομιάς για τον χρόνο δημιουργίας του γηπέδου λαμβάνεται υπόψη ο χρόνος θανάτου του κληρονομουμένου.
• Τι ισχύει με τα προσύμφωνα;
Σε περίπτωση ύπαρξης συμβολαιογραφικού προσυμφώνου, δυνάμει του οποίου έχει εκδοθεί τελεσίδικη δικαστική απόφαση περί μεταβιβάσεως της κυριότητας οικοπέδου, ως χρόνος κατάτμησης θεωρείται η ημερομηνία μεταγραφής της δικαστικής απόφασης.
• Τι ισχύει με τα κληροτεμάχια;
– Για τα κληροτεμάχια που έχουν παραχωρηθεί από το Ελληνικό Δημόσιο (ΦΕΚ 115/Α/1968) απαγορευόταν η κατάτμησή τους μέχρι την 22α Μαρτίου 2012. Εξαίρεση αποτελούσαν:
α) οι οικοπεδικοί κλήροι
β) κλήροι με σκοπό ανέγερσης τουριστικών εγκαταστάσεων (με άδεια του ΕΟΤ)
γ) κλήροι εντός ρυμοτομικού σχεδίου ή εντός ορίων οικισμών και δ) εφοριακοί ή σχολικοί κλήροι για την ανέγερση εκκλησιών ή σχολείων.
– Από την 22α Μαρτίου 2023 και μετά, επιτρέπεται νόμιμα η κατάτμηση των κληροτεμαχίων και η προσμέτρηση πράξεων νομής για τη συμπλήρωση της κτητικής παραγραφής επί του τμήματος του κλήρου. Πλέον, τα κληροτεμάχια αντιμετωπίζονται σαν όλα τα αγροτεμάχια, τα οποία μπορούν να κατατμηθούν σε οποιοδήποτε μέγεθος και σχήμα χωρίς την απαίτηση της αρτιότητας (ελάχιστο πρόσωπο και εμβαδόν) εκτός κι αν εμπίπτουν σε κάποια Ζώνη Οικιστικού Ελέγχου, ΓΠΣ ή ΣΧΟΟΑΠ όπου υπάρχει όριο κατάτμησης.
• Εάν τίθεται ζήτημα οικοδόμησης;
Σε αυτήν την περίπτωση θα πρέπει να εξασφαλιστεί ώστε το πρόσωπο και το εμβαδόν να καλύπτει τις απαιτήσεις που προκύπτουν από τα διατάγματα για την εκτός σχεδίου δόμηση.
• Ποια είναι αυτά;
Χρησικτησία επί ολόκληρων κληροτεμαχίων (επιτρέπεται από 23 Μαΐου 1968). Χρησικτησία επί τμημάτων κληροτεμαχίων: επιτρέπεται α) εφόσον οι κατατμήσεις έγιναν δεκτές με επικύρωση ανωμάλων δικαιοπραξιών από την ημερομηνία της επικύρωσης και μετέπειτα και β) κατατμήσεις που γίνονται από την 22α Μαρτίου 2012 και μετέπειτα. Σημείωση: η επικύρωση ανωμάλων δικαιοπραξιών επιτρέπεται μέχρι την 22α Μαρτίου 2024 εφόσον αφορούν κατατμήσεις με ιδιωτικά συμφωνητικά που έγιναν πριν από την 22α Μαρτίου 2012.
